Bizi biz yapan şey, deneyimlerimiz ve yaşanmışlıklarımızdır. Geçmişte başarısızlık olarak addettiğimiz şeyler, deneyimlerimizi oluşturur ve bugün cesurca yol almamızı sağlar. Sorunsuz bir hayat, yalnızca hayallerimizde vardır.
SEVGİ ve IŞIK'la kalın...
Persephone
25 Eylül 2016 Pazar
İyi ve kötü, doğru ve yanlış, haklı ve haksız gibi buna benzer tüm kavramlar görecelidir. Her biri bireylerin olaylara bakış açısına göre değişir...
Persephone
SEVGİ ve IŞIK'la kalın...
Persephone
8 Eylül 2016 Perşembe
Bir zamanlar güneş gibi parlayan, gözlerini kamaştıran, elde etme arzusuyla yanıp tutuştuğun şeyler, zaman geçtikçe ve farklı bakış açılarıyla bakmayı başarınca o gözünü kamaştıran güneş, sönmüş kızıl bir top gibi önemini kaybediyor...
Hayatı sıfırlamak mümkün müdür? Dolu bir sayfayı kapatıp yeni bir sayfa açmak gibi. Geçmişi unutmak, yeni doğmuş bir bebek gibi hayata başlamak mümkün müdür? İnsan geçmişiyle varolur, geleceğini geçmişinin üzerine inşa eder. Peki ya geçmişin üzerine bir gelecek kurmak istemezsek? Her şeye yeniden başlamak istersek, hiçbir şey yaşanmamış gibi. Gözlerimizi bugün dünyaya açmış gibi. Umutla, sevgiyle başlasak ve hep böyle devam etse hayat olmaz mı? İçinde yenilgilerin olmadığı bir hayat kursak, hiç kaybeden olmasa. Gerçeklerin acısına değil de hayallerin umuduna sarılsak. Dünya bildik tanıdık bir dünya olmasa. Sevgi hüküm sürse dört bir yanda. Kırgınlıklar son bulsa. Yolumuz hep ışık olsa. İnsanlar birbirlerini anlasa, kimse yorulmasa bir şeyleri anlatmaya ya da anlamaya çalışmakla.
Yaşanmışlıklar insanı olgunlaştırsa da arada of demek hakkımız değil mi? Hep dimdik mi durmalıyız hayata? Arada şikayet de etmeli.
Bilim kurgu filmleri izlerken, kafamızda bir sürü soru işaretleri oluşur. Bu izlediklerim geçekten olabilir mi? Olması mümkün müdür? Hatta şüpheye düşeriz; ''bunlar gerçekten var ve biz insanlardan saklanıyor mu?'' diye. Bilim kurgu izlemeyi seviyorsanız, gördüklerinizin gerçek olup olmaması mümkün mü? diye merak ediyorsanız; ''Olanaksızın Fiziği'' tam da aradığınız kitap.
Michio Kaku, ''olanaksız'' kelimesinin genellikle göreceli olduğunu düşünüyor. ''Olanaksız''olan şeyleri üç kategoriye ayırmış;
1. Sınıf Olanaksızlıklar: Bunlar, günümüzde olanaksız olan fakat bilinen fizik yasalarına aykırı olmayan teknolojilerdir.
2. Sınıf Olanaksızlıklar: Bunlar, bizim fiziksel dünyaya ilişkin algılayışımızın en kenarında bulunan teknolojilerdir
3. Sınıf Olanaksızlıklar: Bunlar, bilinen fizik yasalarına ayrı düşen teknolojilerdir.
Dün olanaksız denen bir çok şey bugün olanaklı hale gelmiş durumda. Bu bağlamda bilim merakı olan herkesin gelecek adına okuması gereken bir kitap. Bir çok şeyin olabilirliğini okudukça insan şaşırıyor. Bu kitabı okumak için fizikçi olmanıza gerek yok. Anlaşılır bir dilde ve konular akıcı bir anlatıma sahip. Okuduğumuz bilimkurgu romanlarının ve bilimkurgu filmlerinin altının boş olmadığını açıkça görüyorsunuz.
Kitabın Arka Yüzü:
Işınlanma, zaman makineleri, kuvvet alanları, yıldızlararası uzay gemileri; bunlar yalnızca bilimkurgunun alanları mı yoksa geleceğin kullanılabilir teknolojileri mi? Uzay Yolu, Yıldız Savaşları, Geleceğe Dönüş gibi filmlerin fantastik dünyaları ünlü fizikçi Michio Kaku tarafından bilimsel ve şaşırtıcı bir bakış açısı ile yeniden ele alınıyor ve günümüzden bir bakışla evrenin fizik yasalarının yakın ya da uzak bir gelecekte bize neler sunacağı tartışılıyor. Olanaksızın Fiziği bizi insan dehasının ve bilimsel olanın sınırlarına bir yolculuğa çıkarıyor.
Kitaptan Alıntı:
GELECEĞİN FELAKETLERİ
Şair Robert Frost, Dünya'nın sonunun ateşle mi, yoksa buzla mı geleceğini sormuştu. Fizik yasalarından yararlanarak, doğal bir felaket durumunda Dünya'nın ne şekilde sona ereceğini makul ölçülerde öngörebiliriz
Bin yıllar ölçeği içerisinde insan uygarlığı için var olan bir tehlike, yeni bir buz çağının ortaya çıkmasıdır. Son buzul çağı 10.000 yıl önce sona ermiştir. Zamanımızdan 10.000- 20.000 yıl sonra bir sonraki buzul çağı gelince, Kuzey Amerika'nın büyük bölümü 750 metre kalınlığında buz ile kaplanacaktır. İnsan uygarlığı, yakın geçmişteki minicik buzullar arası dönemde, Dünya alışılmadık şekilde ılıklaştığı zaman gelişip serpilmiştir, fakat böyle bir döngü sonsuza kadar sürüp gidemez.
Milyonlarca yıl boyunca Dünya'ya çarpacak büyük meteorlar veya kuyruklu yıldızlar yıkıcı bir etkiye yol açabilir. Son gök cismi çarpması, 65 milyon yıl önce 9 kilometre çapında bir nesnenin Meksika'nın Yucatan Yarımadası'na çarpması ile olmuş, 290 kilometre çapında bir krater meydana gelmiş, o zamana kadar Dünya üzerinde baskın yaşam biçimi olan dinozorlar ortadan kalkmıştır. Aynı zaman ölçeği içinde benzer bir çarpışma olasılığı bulunmaktadır.
Günümüzden milyarlarca yıl sonra Güneş yavaş yavaş genişleyecek ve Dünya'yı içine alacaktır. Aslına bakılacak olursa, önümüzdeki bir milyar yıl içinde Güneş'in sıcaklığının yüzde 10 artacağını, Dünya'yı kavuracağını tahmin etmekteyiz. 5 milyar yıl içinde Güneş'imiz mutasyona uğrayıp devasa bir kırmızı yıldıza (kızıl dev) dönüştüğü zaman, Dünya'yı tamamen yutacaktır. Dünya, gerçekten Güneş'in atmosferi içinde yer alacaktır.
Günümüden on milyarlarca yıl sonra hem Güneş, hem de Samanyolu galaksisi ölecektir. Güneş'imiz en sonunda hidrojel/helyum yakıtını tükettiği zaman küçülerek minik bir beyaz cüce yıldız olacak ve yavaş yavaş soğuyarak uzayın boşluğunda gezen bir siyah nükleer atık kitlesine dönüşecektir. Samanyolu galaksisi sonunda kendisinden çok daha büyük olan komşu Andromede galaksisi ile çarpışabilir. Samanyolu'nun sarmal kolları kopacak ve Güneş'imiz derin uzaya fırlatılacaktır. İki galaksinin merkezindeki kara delikler, birbiri ile çarpışıp birleşmeden önce bir ölüm dansı yapacaktır.
İnsanoğlunun günün birinde canını kurtarmak için Güneş sisteminden yakındaki yıldızlara kaçmak veya yok olmak zorunda kalacağını varsayarak, akla gelen ilk soru şudur: Oraya nasıl gideceğiz? En yakın yıldız sistemi olan Alpha Centauri, 4 ışık yılından daha uzaktır. Sıradan kimyasal tepkimeli roketler, mevcut uzay programının gözbebekleri, saatte 65.000 kilometreye zar zor ulaşabilmektedir. Bu hızla yalnızca en yakın yıldıza ulaşmak bile 70.000 yıl sürecektir.
Günümüzün uzay programını incelersek, bugünkü acınası yeteneklerimiz ve evreni keşfetmeye başlamamıza olanak sağlayabilecek gerçek bir yıldız gemisi arasında muazzam bir uçurum bulunduğunu görürüz. 1970'lerin başlarındaki Ay yolculuğundan bu yana insanlı uzay programımız, Uzay Mekiği ve Uluslararası Uzay İstasyonu ile Dünya'dan yalnızca 500 kilometre uzaktaki yörüngelere astronot göndermiştir. Bununla beraber NASA, elli yıl aradan sonra 2020 yılında astronotları tekrar Ay'a götürecek Orion uzay araçlarına yer açmak amacıyla Uzay Mekiğini 2010 yılında hizmet dışı bırakmayı planlamıştır. Ay'da kalıcı, insanlı bir ay üssü kurulması planlanmaktadır. Bunun ardından Mars'a insanlı bir görev düzenlenebilir.
Eğer yıldızlara ulaşacaksak yeni bir roket tasarımı bulunması gerektiği, açıktır. Ya roketlerimizin itme gücünü radikal şekilde arttırmalıyız, ya da roketlerimizin çalışma süresini uzatmalıyız. Örneğin büyük bir kimyasal roket birkaç milyon kiloluk itme gücüne sahip olabilir, fakat yalnızca birkaç dakika yanar. Bunun aksine, örneğin iyon motoru gibi diğer roket tasarımları düşük bir itme gücüne sahip olabilir fakat dış uzayda yıllarca çalışabilir. Konu roket bilimi olduğunda, kaplumbağa tavşanı yenecektir.
Çocuktuk, güzeldi dünya. Gülümsemelerimiz kocamandı, sahiciydi. Umutlarımız vardı. Sevdiklerimiz yanımızdaydı. Her şey masum ve çocukçaydı. En fazla yaramazlıklarımız canımızı acıtırdı. Oynadığımız oyunlar kovalamaca, saklambaçtı. Başka bir yüzümüz yoktu. Her şeyimizle bizdik. Tek saklamaya çalıştığımız şey muzurluklarımızdı. Düştüğümüzde, elimizden tutup kaldıranımız vardı. Teselli edildiğimiz sözler vardı. En komiği de 'geçince bir şey kalmaz' cümlesiydi herhalde. Yaralarımız bir günde kabuk bağlardı. Unuturduk arkadaşlarımızla acılarımızı. Küslükler uzun sürmezdi. Bir gün bilemedin iki gün. En sıkıcı şeyler dersler ve sınavlardı. Bugün okula gitmesem olmaz mı? En büyük isteğimizdi. Hayallerimiz vardı. Kimimiz doktor, kimimiz avukat, kimimiz öğretmen, kimimiz hemşire olmak isterdi. Başka meslek yokmuş gibi.
Peki ne oldu?
Biz büyüdük, dünyamız kirlendi. İlk önce gülümsemelerimiz soldu. Umutlarımız yitti. Sevdiklerimizle gözü yaşlı vedalaşmalar başladı. Acıyı öğrendik. Çocuk kalbimizin, masumuyetimizin üstünü toprak örttü, derinliklere gömüldü. Oyunlarımız can yakar oldu. Çünkü oyunlarımız kovalamaca, saklambaç olmaktan çoktan çıktı. Maskelere büründük, biz biz olmaktan çıktık. Yalanlarımız kaf dağını aştı. Düştüğümüzde bir daha itenlerimiz oldu. O sıcak, dost eller mazi oldu. Tek tesellimiz kendimiz olmaya başladık. Yaralarımız kabuk bağladıkça, içini oyanlar oldu. Arkadaşlıkların içi boşaldı, çıkarlar ön plana çıktı. Sıkıntılarımız büyüdü, dertlerimiz çoğaldı. Ayakta hatta hayatta kalma mücadelesi başladı. Hayallerimizi unuttuk. Onlar hayaldi deyip geçtik. Gerçek dünya farklıydı, gördük. Hayat acımasızdı demiyeceğim, çünkü; acımasız olan insanlardı...
Yazar içindeki Ben'e Tanrı ismini vermiş onunla konuşuyor. Sorular soruyor ve yanıtlar alıyor. Yazar insanların Tanrı ile konuşabileceğini düşünüyor. Hayatının yaşadıklarından söz etmese daha kolay olacağını düşünüyor. Çünkü; insanların onu sahtekar, kafir veya deli olarak değerlendireceğini biliyor.
Tüm bildiklerinizi unutarak, ön yargılarınızı bir kenara bırakarak okumanız gereken bir kitap. Her şey bir bilinmeyenden ibaretken, neyin gerçek neyin hayal olduğunu bilmezken yazarı yargılamak ne kadar doğru bilemiyorum. En azından kendinize çıkarabileceğiniz öğretiler var, bu benim için böyle oldu, almam gerekeni aldım. Bu tür kitaplar okumayı seviyorsanız, okumaya değer.
Yazara inanıp, inanmamakta size kalmış...
Kitaptan Alıntılar:
Deneyimleriniz ve duygularınız, bir şey hakkında gerçek ve sezgisel bilgilerinizi temsil eder. Oysa sözcükler yalnızca bildiklerinizi sembolize etme çabasıdır. Ve sözcükler bildiklerinizi daha karmaşık hale getirir.
Anlayamadığınız bir şeyler var. Anladığınız şey size doğru görünür, çünkü 'doğru' uzlaştığınız bir şeyin tanımlamasıdır. Ama kaçırdığınız şey, ilk başta size 'yanlış' gibi görünür. Bunu aşmanın yolu, şu soruyu sormaktan geçiyor: 'Ya 'yanlış' diye bildiklerim 'doğru' ise?
Dua yoluyla ne istediğiniz bir şeyi elde edebilirsiniz ne de istediğiniz her şeye sahip olursunuz. Çünkü dualarınız yoksunluk bilincinden kaynaklanıyor. Ve isteklerinizin sizin tek istediğiniz yolla gerçekleşmesini istiyorsunuz. Doğru dua, yalvarma duası değil, şükran duası olmalıdır.
Dua, talep duası değil teşekkür duası olduğunda onun gerçekleşmiş olduğunu baştan kabul ediyorsunuz demektir.
Çünkü insanlar sevdikleri şeyi yok etmeye, daha sonra da yok ettikleri şeyi yeniden sevmeye ve değer vermeye meraklıdırlar.
Tüm insan davranışları en derin boyutta iki duygudan biriyle motive edilir: Korku ya da sevgi. Gerçekte yalnızca iki duygu vardır. Ruhun dili iki sözcükten ibarettir.
Her insan düşüncesi, her insan davranışı ya sevgiden ya korkudan kaynaklanır. Tüm diğer düşünce ve duygular bu iki temel duygunun değişik versiyonlarıdır. Aynı referans noktalarının değişik şekillerde ifade bulmasıdır.
''Seni seviyorum'' dedikten sonra ilk endişe duyduğunuz şey, karşılık alıp almayacağınız. Eğer karşılık alırsanız, bu kez yeni bulduğunuz sevgiyi kaybedeceğiniz endişesini duymaya başlıyorsunuz. Ve tüm davranışlarınız reaksiyona dönüşüyor. Kaybetmemek için savaşma ve savunma.
Koşulsuz sevginin nasıl bir şey olduğunu unuttunuz. Tanrı'nın sevgisinin deneyimini hatırlamıyorsunuz bile. Dünyada sevgi adına gördüklerinize dayanarak Tanrı'nın sevgisinin nasıl olabileceğini hayalinizde bile canlandıramıyorsunuz.
İçinizdeki ses konuştuğum en yüksek sestir. Çünkü size en yakın olan o. Bu ses kendi anlayış düzeyinize göre neyin doğru- yanlış, iyi- kötü, yalan- gerçek olduğunu daima size söylüyor. O sizin yol göstericiniz, gemiyi yönlendiren, yolculuğunuza rehberlik eden radarınız. Tabii eğer siz izin verirseniz.
Yaşamın en derin sırrı; yaşamı keşfetmek süreci değil, yaratma sürecidir.
Kendinizi keşfetmiyorsunuz, kendinizi yeniden yaratıyorsunuz. Bu yüzden kim olduğunun arayışı yerine, kim olmak istediğinin arayışına gir.
Sizin dışınızda, bir şeyin ya da birilerinin size bir şeyler 'yaptığı' fikrini taşıdığınız sürece bir şeyler yapabilme gücünüzden de kendinizi mahrum edersiniz. Ancak 'ben yaptım' dediğinizde değiştirme gücünü kendinizde bulabilirsiniz.
Özsel olarak doğru olanı yapman için ille de korku mu gerekiyor? ''İyi olmak'' için tehtid mi edilmen gerekiyor? ''İyi olmak'' ne demek? Bu kararı veren kim? Kuralları koyan kim? Emirleri veren kim?
Tek gereken şey bunu bilmeniz. Realitenizin yaratıcısı sizsiniz. Hayat sizin olacağını düşündüğünüzden başka bir şeyi size göstermez.
Yasalar çok basit: 1) Düşünce yaratıcıdır. 2) Korku, benzer enerjiyi çeker. 3) Sevgi her şeydir.
Özel biri hayatınıza girdiğinde artık kendinizi tamamlanmış olarak hissettiğinizi söylemek romantiktir. Fakat ilişkinin amacı, birinin sizi tamamlaması değil, biriyle kendi bütünlüğünüzü paylaşmaktır.
Birisinin söylediği yaptığı şeye duyduğun reaksiyon acı ve incinme olduğunda yapabileceğiniz şeyler var. Öncelikle kendine ve karşındakine dürüstçe nasıl hissettiğini itiraf et. Çoğunuz bunu yapmaktan korkuyorsunuz, çünkü ''kötü'' görüneceğini düşünüyorsunuz. İçinizin derinliklerinde bir yerde ''böyle hissetmenizin'' saçma olduğunu belki biliyorsunuz. Bu belkide size ''küçültücü'' geliyor. Oysa siz bundan daha ''büyüksünüz''. Ama buna rağmen duygularınızı olduğu gibi kabul etmekten korkuyorsunuz, işte bu yüzden acı çekiyorsunuz.
Her şeyden vazgeçene kadar, hiçbir şeye sahip olamazsınız.
Çoğu insan için sevgi doyum ihtiyacının tepkisidir.
Ama hayat boyu bir ilişki istiyorsan, biraz düşünceyi katsan iyi olur. Ama ilişkiden ilişkiye koşuyorsan ya da ''kalman gerektiği'' için bir ilişkide kalıp hayatını zehir ediyorsan, geçmişinin modellerini yeniden canlandırmaya çalışıyorsan... devam et.
Kitap: Tanrı ile Sohbet 1 Yazar: Neale Donald Walsch Sayfa: 237
Ne kadar aciz, tutunacak bir dal arıyorsun, oysa ki o dalın ta kendisisin, tek şey bunun farkında olabilmek... Zaman geçiyor ve gülüyorsun kendine... Tabii farkındaysan bazı şeylerin... Dünyaya bir anlam vermeye başlamışsan, kavramışsan bir çok şeyi... İnsanları tanımışsan, hayatın ne yaparsan sana ne verebileceklerini öngörmeye başlamışsan... Bir çok şeyin ne kadar boş olduğunu kavramışsan... Belli bir bilince varmışsan...
Zaman evet zaman, her şeyin ilacı ya işte bu koca bir yalan. İnanmak istiyoruz bu koskoca yalana. İnan! Kim durdurabilir ki seni bu yalana inanmaktan... Neye inanacağını sen seçersin!
Belki çok tanrılısın... Belki tek tanrrılsın... Belki de tanrın yok... Neye inandığının bir önemi de yok...
Odamda günlerdir uçan beyaz bir kelebeksin belki! Hani kelebeklerin ömrü bir gündü? Bu yalana inanacak kadar da acizsin belki!
Otur... Düşün...
Düşün ki; kendi geçeklerini bul. Bu o kadar kolay olmasa gerek. Çoğu zaman ne istediğimizi bile bilmiyoruz. Bunu bilmezken bir de yakınıyoruz. Şunu bunu istiyorum da olmuyor. Aslında neden olmadığını gayet iyi biliyorsun. Her an fikir değiştirmek ruhunda var. Bebekliğimizden beri negatif duygulara odaklanmaya o kadar alışmşız ki, böyle düşünüyor olmak bize gayet doğal geliyor. Bu bir alışkanlık. Yanlış öğretilerle büyüdüğümüzü kabul etmek zor. Elbet bir gün değişecek bu sistem. Bir gün gerçekliği yalın haliyle görmeyi başardığımızda. Ben bunu görebilir miyim?
Sanmam ömrümün o kadar uzun olacağını...
Bir kişi hakkındaki düşüncelerimiz pozitifse onu kuvvetlendirir; eğer negatifse, onu zayıflatırız.
Bu bilgi yüksek verim sporunda kullanılır. Almanya futbol liginde oynayan takımın zihinsel antrenörü, bir televizyon programında oyuncuların birbirleri hakkındaki düşüncelerinin verimleri üzerinde nasıl bir etkisi olduğunu göstermişti. Oyuncular, bir arkadaşlarının pası karşılayabileceğini, çalım ya da gol atabileceğine inandıkları zaman bu inanç o oyuncunun verimine etki etmekteydi. Diğer oyuncuların onun kabiliyetine sadece inanmaları bile, o oyuncunun kendine güvenini, gücünün ve sonuçta gerçekten kabiliyetinin artmasını sağlıyor. Demek ki, eşimize güvenmek ya da çocuğumuzun kabiliyetleri konusunda umutlu olmak gibi ''olumlu'' ön yargılar, pekala teşvik edici olabilir. Sahte duyguların işe yaramayacağı kuralının burada geçerli olduğunu hatırlatalım. Zira rezonans alanını kaldırmak mümkün değildir. Karşımızdakinin yeteneklerine gerçekten inanırsak,bu inancımız o insana kuvvet olarak yansır.
Çocuğumuzun yeteneklerine olan inancımızı ona hissettirirsek, o da kendi gücünün farkına varacaktır.
Partnerimizin becerilerine güvenirsek, onun kendine olan inancı artacaktır.
Buna gerçekten inanmadığımız halde, sahte duygular sergilersek; istediğimiz sonucun tam tersiyle karşılaşacağız.
Çevremizi değiştirmek bizim elimizdedir. Düşüncelerimizle onu etkilemeye çoktan başladık bile.
Kime güveniyorsun?
Düşüncelerinle kimi destekliyorsun?
Güvenmeyerek ve ciddiye almayarak kimin gelişimine engel oluyorsun?
Düşüncelerimiz çevremizi tahmin ettiğimizden çok daha fazla yönlendirir. Sevgdiğin insanları değiştirmek istiyorsan, onlar hakkındaki fikirlerini değiştir. Aile yaşantında huzur istiyorsn, bu huzurun aile yaşantında olduğunu düşün. Bu sevgi dolu enerjiyi çevrene yay ve çevrendekilerin alışık olduğun davranış kalıplarından farklı tepkiler verdiğini göreceksin. Başkaları hakkındaki düşüncelerini değiştirirsen, onlara farklı yüzlerini gösterme şansı vermiş olursun.
Ama her şeyden önce, onların senin hakkındaki düşüncelerini değiştirmelerini sağlamış olursun. Zira benzerler birbirini çeker. Aynı frekanstaki rezonans alanları birbirlerini tamamlar. Ve birden sen de etrafındakilerden kuvvet ve güven almaya başlarsın. Ne kadar çok verirsek, o kadar çok alırız. Öyleyse neden ön yargıların gücünü çıkarlarımız doğrultusunda kullanmayalım?
Hırsla çeviriyorum sayfaları. Gözlerim mi satırları kovalıyor, satırlar mı gözleri mi, bilmiyorum. Kaybettiğim bir şeyleri arıyorum sayfalarda sanki bulacakmışım gibi. Ne aradığımı da bilmiyorum aslında. Öylesine kayıplık hissi.
Yitirilen zaman sayfalarda mı gizli? Olmadığını biliyorum ama kendime hakim olamıyorum. Bir şeyin öcünü alıyorum sayfalardan.
Okuma açlığı, sonsuz bilgiye ulaşma isteği kemiriyor ruhumu. Mümkün mü sonsuz bilgi? Her şeyi bilmek mümkün mü? Hiç sanmıyorum. Bir şey öğreniyorsun, okudukça yine yeni bir şey öğreniyorsun, yaşadıkça daha fazlasını öğreniyorsun bu böylece devam ediyor. En büyük problem okuduklarını, yaşam tecrübelerini sindirmek. Okuduklarından doğru bulduklarını hayatına adapte etmek. Gördüğün yanlışlarını doğrularla düzeltmek.
Alışkanlıklarından vazgeçmek, yerine yeni alışkanlıklar koymak imkansız değil, ama ciddi bir çaba gerktiriyor. Bir çok şeyi otomatik yapıyoruz çünkü. Sabah kalktığında kaç kere şimdi ne yapmam lazım diye düşünüyorsun. Önce yüzümü mü yıkamalıyım yoksa dişimi mi fırçalamalıyım ya da kahve mi içmeliyim diye düşünüyor musun hiç? Hayır! Rutinin belli... Kafa yormuyorsun... Karar vermiyorsun, seçim yapmıyorsun. Olduğu gibi akıyor her şey... Keşke her şey böyle olsa... Bir de kafa yorman gereken şeyler var ya hayatta, işte yaşamın en pis noktası da bu.
Ya karar vermek zorundasın ya da seçim yapmak zorunda...
Önünde duran kararsızlıklarla, kendinle çelişen duygularla, ikilemlerle baş etmekle yükümlüsün. Baş edemezsen de kaybedersin...
Bu kadar da basit aslında her şey;
Ya kaybedensindir ya da kazanan...
2003 yazında Arista Records'ın Steve Bartles adındaki promosyon yöneticisi, radyo DJ'lerini arayarak çok beğeneceklerine emin olduğu yeni bir şarkıdan bahsetmeye başladı. Hip-hop grubu OutKast'ın ''Hey Ya!'' adlı şarkısıydı bu.
''Hey ya!'', funk, rock ve hip-hop'un bir parçada Big Band swing'le birleştirildiği neşeli bir şarkıydı ve yeryüzünün en popüler gruplarından birine aitti. Radyolarda çalınan hiçbir şarkıya benzemiyordu. ''İlk duyduğumda tüylerim diken diken oldu'' dedi Bartles bana. ''Tam bir hite benziyordu. Bar mitzvah törenlerinde ve okulların mezuniyet balolarında yıllarca duyulacak türden bir şarkı gibiydi.'' Arista ofislerindeki yöneticiler koridorlarda birbirlerine şarkının nakaratını (''shake it like a Poloroid Picture'') söylüyorlardı. Hepsi de bu şarkı çok tutacak diye düşünmekteydi.
Bu kesin kanı yalnızca sezgilere dayanmıyordu. O zamanlar her yerde olduğu gibi müzik endüstrisinde de,veri analizlerine dayalı bir dönüşüm süreci yaşanmaktaydı. Perakendeciler nasıl alışverişçilerin alışkanlıklarını tahmin etmek için bilgisayar algoritmalarından yararlanıyorlarsa, müzik ve radyo yöneticileri de dinleyicilerin alışkanlıklarını tahmin etmek için bilgisayar programlarından yararlanıyorlardı. (Yapay zeka uzmanları ve istatistikçilerden kurulu, İspanya merkezli olan bir grup olan) Polyphonic HMI şirketi, Hit Song Science (Hit Şarkı Bilimi) adını taşıyan bir program yaratmıştı. Bu program, bir melodinin matematiksel özelliklerini inceleyip, popüler olma şansını tahmin ediyordu. Parçanın temposunu, perdesini, melodisini, akorlarını ve diğer faktörleri Polyphonic HMI'ın veritabanında depolanmış binlerce hit'le karşılaştırarak, melodinin başarılı olma şansının bulunup bulunmadığını öngören bir puan verebiliyordu.
Program, örneğin Norah Jones'un Come Away With Me adlı parçasının hit olacağını, endüstrinin büyük çoğunluğu albümü reddettikten sonra tahmin etmişti. (Albüm sonradan on milyon sattı ve sekiz Grammy kazandı.) Santana'nın ''Why Don't You and I'' adlı parçasının da popüler olacağını, DJ'lerin şüphelerine rağmen öngörmüştü. (parça Billboard'un Top 40 listesinde üç numaraya yükseldi.)
Radyo istasyonlarının yöneticileri ''Hey Ya!''yı Hit Son Science'dan geçirdiklerinde iyi bir sonuç aldılar. Hatta iyiden de iyi bir sonuçtu bu: Şarkı gelmiş geçmiş en yüksek puanlardan birini almıştı.
''Hey Ya!'', algoritmaya göre müthiş bir hit olacaktı.
4 Eylül 2003'te radyonun en çok dinlendiği saat olan 19:15'te, Philadelphia'daki Top 40 istasyonu WIOQ, radyoda ''Hey Ya!''yı çalmaya başladı. Şarkıyı o hafta yedi defa daha, ay boyunca da toplam otuz yedi defa yayınladı.
Aynı dönemde Arbitron adındaki bir şirket de yeni bir teknoloji test etmekteydi. Bu teknoloji, belli bir anda belli bir radyo istasyonunu kaç kişinin dinlemekte olduğu ve spesifik bir şarkı sırasında kaç kişinin kanal değiştirdiğinin anlaşılmasına imkan veriyordu. WIOQ da teste dahil edilen istasyonlardan biriydi. İstasyon yöneticileri ''Hey Ya''nın dinleyicileri radyonun başına mıhlayacağına emindi.
Derken veriler geldi.
Verilere göre dinleyiciler ''Hey Ya!''yı beğenmemekle kalmamış, ondan nefret etmişlerdi. Ondan o kadar çok nefret etmişlerdi ki, aşağı yukarı üçte biri şarkının ilk otuz saniyesi içinde istasyon değiştirmişti. Bu durum yalnızca WIOQ için geçerli değildi üstelik. Ülkenin dört bir yanında, Chicago, Los Angeles, Phoenix ve Seattle'daki radyo istasyonlarında ne zaman ''Hey Ya!'' şarkısı çalınsa, çok büyük sayılarda dinleyici başka kanallara geçiyordu.
Çeşitli yerel istasyonlarda yayınlanan ve her hafta sonu iki milyondan fazla insan tarafından dinlenen bir Top 40 radyo şovunun sunucusu olan John Garabedian, ''Onu ilk duyduğumda müthiş bir parça olduğunu düşündüm'' dedi. Ama başka şarkılara benzemiyordu, dolayısıyla yayınlandığı zaman bazı insanlar deliye döndü. Bir dinleyicim bana bunun hayatı boyunca duyduğu en berbat şey olduğunu söyledi.''
''İnsanlar Top 40'ı, ya en sevdikleri şarkıları, ya da tıpkı en sevdiklerine benzer şarkıları duymak için dinlerler. Farklı bir şey çalınınca bozulurlar. Tanıdık olmayan bir şey duymak istemezler.''
Arista ''Hey Ya!''nın tanıtımına çok para dökmüştü. Parçanın büyük başarı yakalmasına müzik ve radyo endüstrilerinin ihtiyacı vardı. Hit şarkılar servet değerindedir. Bunun tek sebebi insanlar şarkıyı satın almaları değildir. Hit şarkılar, dinleyicileri video oyunlarını ve İnternet'i bırakıp radyoya yönelmeye ikna da edebilir. Hit şarkılar televizyonda spor arabalar, moda mağazalarında giysiler sattırabilir. Hit şarkılar, reklam verenlerin, televizyon istasyonlarının, barların, dans kulüplerinin(hatta Apple gibi teknoloji firmalarının) bel bağladığı düzinelerce para-harcama alışkanlığının temelinde yer alır.
Ama şimdi, en çok umut bağlanan şarkılardan biri (algoritmaların yılın şarkısı olacağını tahmin ettiği bir melodi) çaresizlik içinde çırpınıyordu. Radyo yöneticileri ''Hey Ya!''yı bir hite dönüştürmenin bir yolunu bulmaya mecburdular.
Bu soru (''Bir şarkıyı bir hite nasıl dönüştürürsünüz? sorusu), müzik endüstrisinin varlık göstermeye başladığı zamanlardan beri çözümü bulunamamış bir bilmecedir. İnsanlar ancak son yirmi otuz yıldır spesifik cevaplara ulaşmayı denemişlerdir. Bu işin öncülerinden biri Rich Meyer adındaki eski bir radyo istasyonu yöneticisiydi. Meyer 1985'te karısı Nancy ile birlikte Chicago'daki evlerinin zemin katında Mediabase adlı bir şirket kurmuştu. Karı koca her sabah uyanıp, çeşitli şehirlerdeki radyo yayınlarının önceki gün kaydedilmiş bantlarını dinler, çalınmış olan her şarkıyı analiz edip, kaç kere çalındğını sayarlardı. Sonra Meyer hangi melodilerin popülarite açısından yükselişte veya düşüşte olduğunu gösteren haftalık bir haber bülteni yayınlardı.
İlk birkaç yıl boyunca, haber bülteninin yüz kadar abonesi oldu, dolayısıyla Meyer ile karısı şirketi ayakta tutmakta zorlandılar. Ama dinleyicilerini çoğaltmak için Meyer'in görüşlerinden faydalanmaya (ve özellikle de, onun dinleyici trendlerini açıklamak için icat ettiği formülleri incelemeye) başlayan istasyonların sayısı zamanla arttı. Sonuçta Meyer'ın haber bülteni, Mediabase'in sattığı veriler, sonra da giderek büyümekte olan veri-odaklı danışmanlık endüstrisi tarafından sağlanan benzeri hizmetler, radyo istasyonlarının çalışma tarzını değiştirdi.
Meyer'ın en sevdiği bilmecelerden biri de, bazı şarkılar çalınırken dinleyicilerin radyo frekansını değiştirmeye neden hiç yeltenmediğiydi. DJ'ler arasında bu türden şarkılar ''yapışkan'' olarak nitelendirilirdi. Meyer yıllar yılı yüzlerce yapışkan şarkıyı takibe alarak, popülerliklerini neye borçlu olduklarını keşfetmeye çalışmıştı. Ofisi, üzerine çeşitli yapışkan şarkıların özelliklerini işaretlediği şema ve grafiklerle doluydu. Meyer her zaman yapışkanlığı ölçmenin yeni yollarını aradı. ''Hey Ya!''nın piyasaya çıktığı sıralarda, Arbitron'un gerçekleştirmekte olduğu testlerden elde edilmiş verilerle deney yapmaya başlamıştı. Amacı bu verilerin kendisine yeni sezgiler sağlayıp sağlamayacağını anlamaktı.
Zamanın en yapışkan şarkılarından bazıları çok bariz sebeplerden dolayı yapışkandı: Örneğin Beyonce'nin ''Crazy in Love'' Justin Timberlake'in ''Senorita''sı piyasaya daha yeni çıkmış ve çıkar çıkmaz tutulmuştu, ama bunlar tanınmış yıldızlar tarafından icra edilmiş müthiş şarkılardı, dolayısıyla yapışkan olmaları doğaldı. Halbuki bazı şarkılar, kimsenin tam olarak anlayamadığı sebeplerden ötürü yapışkandı. Örneğin 2003 yazı süresince istasyonlardaBlu Cantrell'in ''Breathe'' adlı parçası çalınırken hemen hiç kimse frekans değiştirmemişti. Şarkı hiç hatırda kalmayan, tempo ağırlıklı bir melodiydi. DJ'ler onu o kadar yavan bulmuşlardı ki, çoğu DJ'in bu parçayı çalsa da gönülsüzce çaldığını müzik yayınlarında ifade etmişlerdi. Ama insanlar, anketçilerin de sonradan keşfettikleri gibi, şarkıyı çok fazla sevmediklerini belirtmiş olsalar da radyoda her çalındığında nedense durup dinliyorlardı. 3 Doors Down grubunun ''Here Without You'' adlı parçası ve Maroon 5 grubunun hemen her şarkısı içinde aynı şey geçerliydi. Bunlar o kadar özelliksiz gruplardı ki, eleştirmenler ve dinleyiciler onların donuk sound'ları için (''bath rock'' adı verilen) yeni bir müzik kategorisi icat etmişlerdi. Ama şarkılar radyoda ne zaman çalınsa, hemen hiç kimse istasyon değiştirmiyordu.
Bir de, dinleyicilerin hiç hoşlanmadıklarını söyledikleri, ama yine de yapışkan olan şarkılar vardı. Mesela Christina Aguilera ve Celine Dion. Yapılan her ankette, erkek dinleyiciler Celine Dion'dan nefret ettiklerini, şarkılarına katlanamadıklarını söylüyorlardı. Ama ne zaman radyoda bir Dion melodisi duysalar, o istasyondan ayrılamıyorlardı. Los Angeles piyasası içinde, her saat sonu düzenli olarak Dion çalan istasyonlar(dinleyici sayısı ölçüldüğü zaman görüldüğü üzere) dinleyicileri yüzde 3 gibi bir oranla rahat rahat artırabiliyorlardı. Radyo dünyasında muazzam bir rakamdı bu. Erkek dinleyiciler Dion'dan hiç hoşlanmadıklarını düşünüyor olabilirlerdi, ama Dion şarkıları duydukları zaman onlara yapışıp kalıyorlardı.
Meyer bir gece oturup, bir sürü yapışkan şarkıyı art arda, döne döne, tekrar tekrar dinlemeye koyuldu. Bunu yaparken, aralarında bir benzerlik fark etmeye başladı. Şarkıların birbirine benzediği filan yoktu. Bazıları balad, bazıları pop melodileriydi. Ne var ki her biri Meyer'in bu özel kategoriye ait şarkılardan duymayı beklediği şeye tıpatıp uyduğu için, insan hepsinin birbirine benzediğini düşünüyordu. (Radyaodaki başka her şey gibi) kulağa tanıdık geliyorlardı, ama biraz daha gösterişli, kusursuz şarkının altın oranına biraz daha yakındılar.
Meyer bana şöyle anlattı: ''Bazen istasyonlar dinleyicileri telefonla arayarak bir şarkıdan küçük bir kuple dinletirler, dinleyiciler de 'Milyon defa duydum bunu. Bıkkınlık geldi artık' derler. Ama radyoda çalındığı zaman bilinçaltınız 'Ben bu şarkıyı biliyorum! Milyon defa dinledim onu! Eşlik edebilirim!' der. Yapışkan şarkılar radyoda duymayı beklediğiniz şarkılardır. Beyniniz o şarkıyı gizlice ister, çünkü o şarkı zaten duymuş ve beğenmiş olduğunuz başka her şeye çok benzemektedir. Tam size göredir.' Bize ''tanıdık'' gelen sesleri tercih etmemizin nörolojimizin bir ürünü olduğunu gösteren kanıtlar vardır. Araştırmacılar insanların beyinlerini müzik dinlemekte oldukları sırada incelemiş, beynin hangi işitsel uyarıların kavranmasıyla ilişkili olduğunu gözlemlemişlerdir. Müzik dinlemek, işitme korteksi, talamus ve superior parietal korteks dahil, beynin bir çok bölgesini aktive eder. Aynı bölgeler, paternleri tanıma ve beynin hangi girdilere dikkat edip hangilerini göz ardı edeceğine karar vermesine yardımcı olma işlevleriyle de ilişkilidir. Başka bir deyişle, müziği işleyen beyin bölgesi, paternleri bulmak ve onlarda tanıdık özellikler aramak üzere tasarlanmıştır. Bu gayet mantıklıdır. Müzik ne de olsa karmaşık bir şeydir. Hemen her şarkının içinde (hatta gürültülü bir caddede konuşmaya çalışan birinin cümlelerinde) yer alan tonlar, perdeler, üst üste binmiş melodiler ve birbiriyle yarışan sesler o kadar yoğun ve kuvvetlidir ki, beynimizin bazı seslere odaklanıp diğerlerini yoksayma yeteneği olmasaydı her şeyi kakafoni olarak algılardık.
Beyinlerimiz müzikte tanıdıklık arar, çünkü dikkatimizi bütün o seslere dağıtmadan dinleyebilmemizi tanıdıklık sağlar. MIT'deki bilim insanları tarafından keşfedildiği gibi, davranışsal alışkanlıklar bizi aksi taktirde her gün vermek zorunda kalacağımız sayısız kararın altında ezilmekten nasıl kurtarıyorsa, dinleme alışkanlıkları da benzer bir sebep için vardır: Onlar olmasaydı, bir futbol maçında çocuğumuzun sesine mi, antrenörün düdüğüne mi, yoksa işlek bir caddeden gelen gürültüye mi konsantre olacağımıza karar vermemiz imkansızlaşırdı. Dinleme alışkanlıkları, önemli sesleri yok sayılabilecek seslerden ayırmamızı ve bunu farkında olmadan yapmamızı mümkün kılar.
(Daha önce hiç duymadığınız halde) kulağınıza ''tanıdık'' gelen şarkıların yapışkanlık kazanmasının sebebi de budur. Beyinlerimiz, daha önce duymuş olduklarımıza benziyormuş gibi gelen işitsel paternleri tercih etmek üzere tasarlanmıştır. Celine Dion piyasaya yeni bir şarkı çıkardıysa (ve bu şarkı onun diğer tüm şarkılarına olduğu gibi, radyoda çalan başka şarkılarında çoğuna benziyorsa) beyinlerimiz farkında olmadan onun tanıdıklığını arzulamaya başlar ve şarkı yapışkanlık kazanır. Bir Celine Dion konserine belki hiç gitmezsiniz, ama onun şarkılarını radyoda dinlerdsiniz, çünkü arabanızla işe giderken duymayı beklediğiniz türden şarkılardır onlar. Alışkanlıklarımızla mükemmelen uyumludurlar.
Hit Song Science programı da, müzik yöneticileri de ''Hey Ya!''nın bir hit olacağına eminken şarkının radyoda neden tutmadığı, işte bu anlayış yarımıyla açıklığa kavuştu: Problem ''Hey Ya!''nın kötü bir şarkı olması değildi. Problem Hey Ya'nın tanıdık olmamasıydı. Radyo dinleyicileri kendilerine sunulan her yeni şarkı için bilinçli bir karar vermek istemiyordu. Çoğu zaman, bir şarkıyı sevmeyi ya da sevmemeyi gerçek anlamda seçmeyiz. Böyle bir seçim yapmak çok fazla zihinsel efor gerektirecektir. Daha ziyade, işaretlere(''Bu şarkı şimdiye dek hoşuma gitmiş olan tüm diğer şarkılar gibi'') ve ödüllere (''Çalarken mırıldanmak da eğlenceliymiş!) tepki verir ve hiç düşünmeden ya şarkıyı söylemeye başlar ya da istasyon değiştiririz.
O halde DJ'ler ''Hey Ya!'' gibi şarkıları, sonunda tanıdık gelmeye başlayana dek sabırla dinlemeye dinleyicilerini nasıl ikna ederler? Yeni bir şeye eski giysiler giydirerek ve tanıdık olmayanı tanıdık göstererek tabii ki.
DJ'ler çok geçmeden fark ettiler ki, ''Hey Ya!''yı bir hite dönüştürmek için kulağa tanıdık gelmesini sağlamak gerekiyordu. Bunu yapmak içinde özel bir şeye ihtiyaç vardı.
Hit Song Science gibi bilgisayar programları insanların alışkanlıklarını öngörmekte oldukça başarılıydı. Ama bazen bu algoritmaların, henüz gerçek anlamda ortaya çıkmamış alışkanlıkları tespit ettiği de oluyordu. Şirketler pazarlama faaliyetlerini henüz edinmediğimiz ya da daha kötüsü, (acıklı baladlara olan gizli düşkünlüğümüz gibi) kendimize itiraf etmek istemediğimiz alışkanlıklara yöneltirlerse kepenk indirme tehlikesiyle karşı karşıya kalırlar. Bir süpermarket ''Bizim şekerli gevrek ve dondurma reyonumuz çok zengindir!'' diye övünürse, alışverişçiler ondan uzak dururlar. Bir kasap ''İştre size akşam yemeğiniz için bir parça bağırsak'' diyecek olsa, 1940'ların ev kadını güveçte ton balığı yapmayı tercih eder. Bir radyo istasyonu ''Yarım saatte bir Celine Dion çalıyoruz!'' diye böbürlensw, kimse o istasyonu dinlemez.
''Hey Ya!''nın bir hit olabilmesi için, yerleşmiş bir dinleme alışkanlığının parçası haline gelmesi gerekiyordu. Bir alışkanlığın parçası haline gelebilmesi için de, önceleri biraz kamufle edilmesi gerekiyordu. İşte bu yüzden, Philadelphia'daki WIOQ'da(ve ülkenin dört bir yanındaki diğer istasyonlarda) DJ'ler ''Hey Ya!''yı her çaldıklarında onu çok popüler iki şarkı arasına sandviç yapmaya özen gösterdiler. ''Artık kitaplara geçmiş bir şarkı-listesi teorisidir bu'' dedi bir radyo danışmanı olan Tom Webster. ''Yeni bir şarkıyı, geniş çapta popülarite kazanmış iki hit parça arasında çalarsın.''
Ama DJ'ler ''Hey Ya!''yı gelişigüzel bir hit'in yanında yayınlamıyorlardı: Bu Cantrell, 3 Doors Down, Maroon 5, Christina Aguilera gibi sanatçılara ait, Rich Meyer'in diğerlerininkine benzemeyen bir yapışkanlığa sahip olduğunu keşfettiği türden şarkılar arasına sandviç yapıyorlardı. (Hatta bazı istasyonlar aynı şarkıyı iki defa kullanmaya çok hevesliydi.)
''Bir şarkı-listesini yönetmenin püf noktası, riski azaltmaktır' dedi Webster. ''İstasyonlar yeni şarkılar çalma riskini göze almak zorundadır, aksi taktirde insanlar dinlemeyi bırakır. Ama dinleyicinin asıl istediği, zaten sevdiği şarkılardır. Demek ki yeni şarkıları mümkün olduğunca hızlı bir şekilde tanıdıklaştırmamız gerekir.''
WIOQ ''Hey Ya!''yı Eylül başında (sandviç yapmadan) çalmaya başladığında, şarkı her çalındığında dinleyicilerin yüzde 26.6'sı istasyon değiştiriyordu. Ekim'e kadar şarkı yapışkan hitler arasında çalındıktan sonra bu ''istasyon değiştirme faktörü'' yüzde 13.7'ye düştü. Aralık ayına gelindiğinde yüzde 5.7 oldu. Ülkenin dört bir yanındaki diğer büyük radyo istasyonları da aynı sandviç tekniğini uyguladılar ve istasyon-değiştirme oranı onlarda da aynı paterni izledi.
Dinleyiciler ''Hey Ya!''yı tekrar tekrar dinledikçe şarkı tanıdıklaştı. İyice poüler olduğu zaman, WIOQ günde on beş defa ''Hey Ya!'' çalmaya başladı. Dinleme alışkanlıklarındaki değişim insanları ''Hey Ya!''yı beklemeye(hatta onu arzulamaya) sevk etti. Bir ''Hey Ya!'' alışkanlığı doğdu. Şarkı yoluna devam ederk bir Grammy kazandı, 5.5 milyondan fazla albüm sattırdı ve radyo istasyonlarına milyonlarca dolar kazandırdı. ''Bu albüm OutKast'in adını süperstarların arasına kazıdı'' dedi promosyon yöneticisi Bartles bana. ''Hip-hop'cu olmayan dinleyiciler de bu albüm sayesinde grupla tanıştılar. Şimdilerde yeni bir sanatçının bana single'ını dinlettikten sonra Bu şarkı yeni 'Hey Ya!' olacak dediğini duymak öyle hoşuma gidiyor ki.''
Bir gün kendinizle karşılaşsanız, kendinizle ilgili ne düşünürdünüz, hiç düşündünüz mü? Kendinizle karşılaşmayı hayal edebilir misiniz? Karşıdan biri geliyor ve o gelen kişi sizsiniz. Sizde uyanan ilk izlenim ne olurdu? Kendinizle ilgili ne söylerdiniz?
Mutlu, mutsuz... Sevimli, sevimsiz... Heyecanlı, heyecansız... Sevgisiz, sevgi dolu vs.
Ne hissettiniz? İnsanların sizinle ilgili ne hissettiğini anlayabildiniz mi? Böyle bir hissi yaşamak kolay olmasa gerek. Bir başkasıymış gibi kendinizle karşılaşmak! Ütopik! Ancak filmlerde görebileceğimiz bir sahne...
Belki her sabah aynaya bakıyoruz ve kendimizle karşılaşıyoruz. Yalnızca görmek için baktığımız şeyleri görüyor, bir çok şeyi gözden kaçırıyoruz. İnsanlardan bir şeyler bekliyoruz. Peki biz insanlara ne veriyoruz? Aynada ki yüzümüzle, insanlarda görmek istediğimiz yüz örtüşüyor mu? Bir çok konuda insanları eleştiriyoruz. Şu kişi çok mızmız, bu kişi kendini beğenmiş, şu da amma suratsız. Bu böylece uzayıp gidiyor. Olumlu yönlerini gördüğümüz insanlarda yok değil. Bazen huzurlarına bazen her gördüğümüzde ne kadar güler yüzlü diye aklımızdan geçirdiğimiz hatta gıpta ile baktığımız insanlar var.
Biz insanlara ne verdiysek onu mu alıyoruz? Yoksa insanlar bize ne verdiyse onu mu alıyor? Bilmiyorum. O kısmı muamma... Ama şuna inanıyorum ki; evrenin işleyen bir yasası var ve sen ne verirsen onu alırsın hayattan ve insanlardan... Er ya da geç.
Şöyle gece yarısı uzanmak istiyorum kumsala. Bu gece de meteor yağmuru varmış, izlesem çıplak gözle diyorum. Çıplak gözle bile göreceksiniz diyor ya uzmanlar. Bakıyorum odamın penceresinden, geçemiyorum hayallerin ötesine. Hani nerede meteor yağmuru? Yok işte. İlla karanlık köşede, açık alanda mı olmak gerek. İlla da kumsala mı uzanmam gerek! Kandırıyorlar mı insanları yoksa; eğer ortalık karanlıksa evinizin balkonundan bile izleyebilirsiniz diye. Bakıyorum etrafa şehir karanlık, derin uykuda. Ne bir meteor var ortada ne yağmur ne de bir yıldız... Pıfff yine mi ıskaladı bizi bu şans. Haydi dedim kalsın yarına, belki yarın şans güler bana da... Hava kızıl mı kızıl... Yağmur ha yağdı ha yağacak. Hay ben bu şansa... Yok işte meteor yağmuru. Yine kaçırdım bu muhteşem doğa olayını. Arkası yarın başka yağmurlara...
Rengin, çevremizdeki dünyanın temel bir özelliği olduğunu düşünürüz; ama dış dünyada renk diye bir şey yoktur aslında.
Elektromanyetik ışınım bir nesneye çarptığında, bir kısmı nesneden seker ve gözlerimiz tarafından yakalanır. Dalgaboyu kombinasyonlarından milyonlarcasını ayırt edebiliriz; ama bunların renge dönüştüğü tek yer, kafamızın içidir. Renk dediğimiz şey, çeşitli dalgaboyları için yaptığımız ve yalnızca içsel dünyamızda varlık bulan bir yorumdan başka bir şey değildir.
İşin daha da tuhafı şu ki, sözünü ettiğimiz dalgaboyları yalnızca ''görünür ışığı'', yani kırmızıdan mora kadar olan dalgaboyu tayfını kapsar. Ama görünür ışık elektromanyetik tayfın on trilyonda birinden azını, yani yalnızca küçücük bir bölümünü oluşturur. Tayfın geri kalanı; radyo dalgaları, mikrodalgalar, X-ışınları, gama ışınları, cep telefonu konuşmaları, kablosuz bağlantıları vb.ni içerir. İşte bütün bu bileşenler, şu anda bile içimizden akıp geçmekteyken, bizler hiçbir şeyin farkında değilizdir. Bunun nedeni ise, tayfın geri kalanından gelen sinyalleri alacak özelleşmiş reseptörlerimizin bulunmayışıdır. Gerçekliğin görebildiğimiz incecik dilimi, biyolojimizle sınırlandırılmıştır.
Her canlı, yalnızca kendi gerçeklik dilimini algılayabilir. Bir kenenin, ışık ve sese kapalı dünyasında çevresinden algılayabildiği sinyaller sıcaklık ve vücut kokusuyla sınırlıdır. Bir yarasanın dünya algısı, konum belirlemede kullandığı hava basınç dalgası yankılarıyla(ekolokasyon), bir siyah hayalet bıçak balığının ki ise elektrik alanlarındaki sapmalarda tanımlıdır. Bunlar, bu canlıların ekosistemleri içinde algılayabildikleri ince dilimlerdir. Hiçbir canlı, nesnel gerçekliğin kendisini deneyimlemez; deneyimleyebildiği tek şey, geçirdiği evrim sürecinin izin verdikleriyle sınırlıdır. Buna rağmen, büyük olasılıkla kendi gerçeklik diliminin nesnel dünyanın tümünü kapsadığı varsayımıyla yaşamaktadır. Öyle ya, algıladıklarımızın dışında da bir şeylerin var olduğunu kurgulamanın ne anlamı olabilir ki?
Öyleyse kafanızın dışındaki dünya gerçekte nasıl bir yerdir? Burada renk olmadığı gibi, ses de yoktur: Havanın sıkışması ve genleşmesi, kulaklar tarafından algılanıp elektrik sinyallerine dönüştürülür. Beyin, daha sonra bu sinyalleri bize tatlı sesler, hışırtılar, gümbürtüler, tıkırtılar, şıngırtılar vb. halinde sunar. Gerçeklik, kokusuzdur da aynı zamanda: Beyinlerimizin ötesinde koku diye bir şey yoktur bile. Havada süzülen moleküller burunlarımızdaki reseptörlere bağlanır ve beyin tarafından farklı kokular olarak yorumlanır. Gerçek dünya duyusal zenginliklerle dolu bir yer değildir; her şey, beynimizin kendi duyarlılığıyla dünyayı bizim için aydınlatmasından ibarettir.
Sizin Gerçekliğiniz, Benim Gerçekliğim
Kendi gerçekliğimin sizinkiyle aynı olduğunu nereden bileceğim? Bu sorunun yanıtını vermek, çoğumuz için olanaksızdır. Ama gerçeklik algısı bizimkinden ölçülebilir bir derecede farklı olan küçük bir grup da vardır.
Hannah Bosley'i ele alalım. Hannah alfabedeki harflere baktığında, renklerin de devreye girdiği içsel bir deneyim yaşıyor. 'J' harfi ona göre bariz biçimde morken 'T' de kırmızı. Harfler Hannah'da otomatik ve istemsiz biçimde renk deneyimlerine yol açıyor; kurduğu bağlantılar ise her zaman aynı. 'Hannah' ismi onun için sarıyla başlayan, sonra kırmızıya, sonra bulut rengine dönüşen bir günbatımını çağrıştırıyor. 'Iain' isminin çağrıştırdığı şeyse kusmuk (gerçi o ismi taşıyanlara karşı herhangi bir olumsuz yaklaşımı yok).
Hannah'ın bu özelliğinin ne şiirsellikle ne de mecaz eğilimiyle ilgisi var. Yaşadığı bu algısal deneyimler 'sinestezi' olarak bilinir. Sinestezi, duyuların(bazen de kavramların) birbiriyle harmanlaşmış olduğu bir durumdur ve bir çok farklı çeşidi vardır. Kimileri sözcüklerin tadını alırken kimileri sesleri renk olarak görür, kimileri de görsel hareketi işitir. Nüfusun yaklaşık %3 kadarında sinestezinin bir türü vardır.
Hannah, laboratuvarımda incelediğim 6.000'in üzerindeki sinestezik kişiden yalnızca biri; hatta kendisi laboratuvarımda iki yıl süreyle çalıştı da. Sinestezi üzerinde çalışmamın nedeni, bir başkasının gerçeklik deneyiminin benimkiyle ölçülebilir düzeyde farklı olduğunu açık biçimde gösteren az sayıdaki durumdan biri olmasıdır. Sinestezi bunun ötesinde, dünyayı algılayış biçimimizin standart olmadığını da gösterir.
Tıpkı komşu mahallelerde olduğu gibi, sinestezi de beynin duyu bölgeleri arasındaki karşılıklı konuşmaların bir sonucudur ve beyin devrelerinde ortaya çıkan mikroskobik değişimlerin bile farklı gerçekliklerle sonuçlanabileceğini gösterir.
Bu tür deneyimler yaşayan insanlarla ne zaman karşılaşsam, gerçekliğe ilişkin deneyimlerin kişiden kişiye -beyinden beyine- farklı olabileceğini bir kez daha hatırlarım.
Ah bu gidişler,
Bir de dönüşleri olmasa
Gidip gidip geri dönmeler
Geçmişle edilen mücadeleler
Sonu gelmez hüzünler
Derin iç çekişler...
Yarınlarda olamayışlar
Hayaller ve gerçekler arasındaki bocalamalar...
Güzelliklerin arasında,
Umutların eşliğinde
Yapılan doyumsuz yolculuklar...
Tadına doyulmayan rakı, beyaz peynir, kavun...
Bir de yanında musiki,
Arka fonda Zeki Müren...
Bir de eşsiz dost muhabbetleri...
Günbatımına yüz vuran kuşlar...
Maviliğin serinliğinde iç huzur...
Adalar kadar yalnız, açan begonviller kadar şen...
Sevgilim, bir günün ortası şimdi
Taşıtlar hızla gelip geçiyor, her yer kalabalık,
Ben seni düşünüyorum bir bodrum kahvesinde
Uzat bana uzat ellerini
İzinli askerler görüyorum, kırıtarak yürüyen işçi kızlar
İstanbul her günkü yaşantısı içinde, uğultulu,
Güvercinler güneşten bir sessizliği biriktiriyor
Ben seni düşünüyorum seni
Hani tıpkı o ilk günlerdeki gibi
Kalbim diyorum kalbim
Daha dün tezgâhtan çıkmış bir su sayacı gibi
Aşkı anılar besliyor düşler kadar
Bu yüzden diyorum ki aşk eskidikçe aşktır
Sevgi eskidikçe sevgi.
Günümüz ekmeğimiz, türkümüz
Çoluğumuz çocuğumuz
Binalar yan yana yükselip gidiyor
Vapurların ağzı köpük içinde
Uzaklarda ne kapılar açılıyor
Tirenin biri bir istasyona varıyor
Ordan çıkıyor biri.
Her şey biliyor her şey
Sen biliyor musun bakalım
Seni nice sevdiğimi?
Üstüne titrrediğimi?
İnternette tanışıp evlenen çiftlerin ilişkilerinin kötü gitmesi ve ayrılmaları daha olasıdır. Doğru mu Yanlış mı?
Yanlış. Bu türde yapılan ve 20.000 Amerikalıyı kapsayan 2013 yılına ait bir araştırma internette veya internet dışında tanışan evli çiftlerin aynı mutluluk puanlarına sahip olduğunu bulgulamıştır. Son derece mutsuz= 1, Kusursuz= 7 olan bir ölçekte internette tanışan çiftler için ortalama mutluluk skoru 5,64 iken internet dışında tanışanlar için bu skor 5,48'dir. Yani, illa bir etkiden bahsedeceksek, internette tanışan çiftler ilişkilerinde daha mutlular. Keza, saha araştırması süresince (yedi yıl) ayrılan çiftlerin oranı internette tanışanlarda (yüzde 5,96) diğerlerine göre (yüzde 7,67) daha azdı.
Peki eşinizle nerede tanıştığınız gerçekten önemli mi? İnternette tanışanlara bakacak olursanız, hiç önemli değil. Bu yüzden bir erkekle barda tanışmışsanız, ilişkinizin sonunun kötü biteceğini söyleyen parlak magazin dergilerinin Doğru Erkek mi Yoksa Bu Gecelik Doğru mu? adlı anketlerini bir kenara atabilirsiniz. Sanal dünyada tanışan çiftlerin ayrılık oranları azıcık daha fazladır, ama bunun dışında pek bir fark yok.
Tahmin edeceğiniz üzere, internette tanışmanın en popüler yolu arkadaşlık siteleridir. Bu durumda bazı sitelerin diğerlerinden daha iyi olup olmadığı sorusu akla gelmektedir. Hiç kuşkusuz alan araştırmasını yaptıran(öncü arkadaşlık sitelerinden birinin pazarlama yöneticileri) kişilerin aklında bu soru vardı. Neyse ki bu şirket araştırmacılara verileri manipüle etmeleri için hiçbir baskı yapmadı ve çeşitli arkadaşlık sitelerinde bir fark bulunmadı.
Yani yalnızsanız alacağınız ders basit: hemen gidip birini bulun. İnternette mi yoksa dışarıda mı tanıştığınızın hiçbir önemi yok. Gerçekten de, eğer amacınız evlilikse, söz konusu araştırmanın dayandığı gerçeği bilmeniz gerekir: artık her üç evlilikten biri internette başlıyor.
Hafif solgun, uykulu, acılara şahitlik etmiş bir hastane odasındayım. Penceresinden gecenin ıssızlığı eşliğinde, bahçesini seyrediyorum şimdi. Kulaklığımdan yükselen ses; Bülent Ortaçgil'in sesi 'Sensiz Olmaz' diyor... Kimbilir kimler gözyaşları içinde hastalarına, kaybettiklerine sensiz olmaz demişti bu bahçede...
Havanın serinliğinde binalar gözümde daha bir devleşiyor, taşları daha bir soğuk geliyor. Sokak lambasının ışığında ağaçlar daha bir yeşil. Camda asılı şanlı bayrağımız daha bir kırmızı.
Havanın deniz tuzu karışmış taze yaz kokusunu içime çekerken, hastanelerin o tuhaf kokusunu almaz olduğumu farkettim. Asıl tuhaf olan insanın her şeye alışıyor olması oysa ki. Yıllar yılı hastane koridorlarında dolaşmak bu kokuya karşı beni hissizleştirmiş. Bir çok şeye hissizleştiğim gibi. Alıştıkça hissizleşiyor insan. Sıradanlaşıyor alışılmaması gerekenler. Bir tuhaf duygu yitimi...
Odanın içine dalıyor gözlerim. Kimler gelip geçmişti bu odadan. Canlandırmaya çalışıyorum gözümde. Yapamıyorum. Kim acıları görmek ister ki gören gözleriyle? Bembeyaz duvarlar sağlığın timsali gibi. Bu duvarlar arasından kimileri mutluluklarıyla, kimileri acılarıyla birlikte ayrılıyor. Çare arayana çare olamamak zor. İnsan merhem olmak istiyor yaralara. Biliyorum ki herkesin bir derdi var, hangi derde çare olayım...
Koridordan gelen bir hastanın acılı haykırışı uzaklaştırıyor beni düşüncelerimden. Daha bir sessizleşiyor, içime kapanıyorum iyiden iyiye...
Dua ediyorum; 'Allah'ım dünyadaki tüm acıları dindir' diye.
Sosyal desteğe duyduğumuz ihtiyaç yalnızca kafamızın içinde değildir. Evrim psikologları sosyal bağlar ve ilişkiler kurmaya duyduğumuz ihtiyacın biyolojik yapımızın bir parçası olduğunu söylemektedirler. Olumlu bir sosyal bağ kurduğumuzda salgılanan haz verici oksitosin hormonu huzursuzluğumuzu azaltarak odaklanma yetimizi arttırır. Her sosyal bağlantı kardiyovasküler, nöro-endokrin ve bağışıklık sistemlerimizi güçlendirir, dolayısıyla ne kadar fazla bağ kurarsak o kadar sağlıklı hale geliriz.
Sosyal destek için öyle bir biyolojik ihtiyacımız vardır ki bedenimiz onsuz düzgün çalışmaz. Örneğin sosyal temasın olmayışı bir yetişkinin kan basıncına 30 puan ekleyebilmektedir. Chicago Üniversite'sinde psikolog olan John Caicoppo 'Yalnızlık' adlı ufuk açıcı kitabında otuz yıldan fazla bir zamana yayılan çalışmaları derlemiştir. Cacioppo kitabında sosyal bağlantıların yoksunluğunun bazı hastalıklar kadar ölümcül olabileceğini ortaya koymuştur. Doğal olarak bu durum fizyolojik açıdan da zarar vermektedir. 24.000 çalışan üzerinde yapılmış olan ulusal bir araştırmanın sonuçları, sosyal bağı zayıf olan kişilerin, sosyal bağları güçlü olanlara oranla iki ya da üç kat daha fazla depresyon yaşadığını ortaya koymuştur.
Diğer yandan, sağlam bir sosyal desteğe sahip olduğumuzda daha dayanıklı hale geliriz, hatta bu durum hayat süremizi bile etkileyebilmektedir. Bir araştırmada kalp krizi geçirdikten sonraki altı ay boyunca duygusal destek alan kişilerin, almayanlardan üç kat daha fazla yaşama şansına sahip oldukları ortaya konmuştur. Meme kanseri destek gruplarının ameliyat olan katılımcıların yaşamını iki kat uzattığı bir araştırmayla ortaya konmuştur. Araştırmacılar sosyal desteğin kişilerin yaşam süresinde sigara içmek, yüksek tansiyon, obezite ve spor kadar etkililolduğunu göstermişlerdir. Bir grup doktorun ifade ettiği üzere, 'Bir cankurtaran botunu denize indirirken kimse mobilyaları saklayıp yiyecekleri denize atmaz. Eğer insan hayatının bir bölümünden vazgeçmek zorundaysa bir arkadaşla geçirilen zaman listenin en sonunda olmalıdır: Hayatta kalmak için bu bağ gereklidir.' Denizdeyken yalnızca sala değil, saldaki arkadaşlarına da sarılanların suyun üzerinde kalacakları görünmektedir.
