Değişim Çabaları Neden Başarısız Olur?

Aslında psikolojideki genel kanı, beynin her daim iş başında olan, birbirinden bağımsız iki sisteme sahip olduğu yönündedir. Birincisi, duygusal yan olarak adlandırdığımız sistemdir. Bu sizin içgüdüsel olan, acıyı ve zevki hisseden yanınızdır. İkincisi, düşünce ya da bilinç sistemi olarak da bilinen akılcı yandır. Bu plan yapan, analiz eden ve geleceğe bakan tarafınızdır.
Son birkaç on yılda, psikologlar bu iki sistem hakkında çok şey öğrendi; ancak kuşkusuz insanoğlu aradaki gerilimin her zaman farkındaydı. Platon, kafalarımızın içinde, 'kırbaca ve yulara pek boyun eğmeyen' azgın bir atı dizginlemek zorunda olan akılcı bir arabacı olduğunu söylemişti. Freud, bencil id ile vicdanlı süper ego(ve ikisi arasında arabuluculuk yapan ego) hakkında yazılar kaleme almıştı. Daha yakın bir tarihte, iktisatçılar bu iki sistemi, Planlayıcı ve Yapıcı olarak adlandırdı.
Ancak bize göre, bu ikilinin arasındaki gerilim en iyi şekilde Virginia Üniversitesi psikoloğu Jonathan Haidt'in Mutluluk Hipotezi adlı harika kitabında kullanılan benzetmeyle işlenmiştir. Haidt duygusal yanımızın Fil, akılcı yanımızın da onun Binicisi olduğunu söyler. Fil'in üstüne oturan Binici dizginleri tutar ve lider gibi görünür. Halbuki Binici'nin kontrolü şüphelidir; çünkü Fil'e göre Binici oldukça küçüktür. Binici ve altı tonluk Fil hangi yöne gidecekleri konusunda fikir ayrılığına düştüğünde, Binici kaybedecektir. Tamamen yenilgiye uğrayacaktır.
Çoğumuz Filimizin Binicimize boyun eğdirdiği durumlara hayli aşinayızdır. Hayatınızın herhangi bir aşamasında uyuyakaldıysanız, aşırı yemek yediyseniz, gecenin bir yarısı eski sevgilinizi aradıysanız, işleri ertelediyseniz, sigarayı bırakmaya çalışıp başarısız olduysanız, sporu astıysanız, öfkelenip pişman olduğunuz bir şey söylediyseniz, piyano ya da İspanyolca derslerini bıraktıysanız, korktuğunuz için bir toplantıda konuşma yapmayı reddettiyseniz vs. böyle bir deneyimi yaşamışsınız demektir. İyi ki hiç kimse skor tutmuyor.
Fil'in, yani duygusal ve içgüdüsel yanımızın zaafı bellidir: Tembel ve delişmendir; genellikle uzun vadeli ödülden çok anlık ödülün peşindedir. Değişim çabaları başarısızlığa uğradığında, çoğu zaman hata Fil'dedir; çünkü istediğimiz değişim türleri genellikle uzun vadeli ödüller için kısa vadeli fedakarlıklar gerektirir. Değişimlerin çoğunlukla başarısız olmasının nedeni, Binici'nin Fil'i varış noktasına ulaşmaya yetecek kadar uzun süre yolda tutamamasıdır.
Fil'in anlık doyum açlığı ile Binici'nin gücü; yani uzun vadeli düşünme, plan yapma, anın ötesini düşünme becerisi taban tabana zıttır.
Diğer yandan, belki şaşıracaksınız ama Fil'in muazzam güçleri ve Binici'nin felç edici zayıflıkları vardır. Fil her zaman kötü adam değildir. Fil'in uzmanlık alanı duygudur; aşk, merhamet, sempati ve sadakattir. Çocuklarınızı tehlikelere karşı korumak zorunda olduğunuzu söyleyen şu şiddetli içgüdü; işte o Fil'dir. Kendinizi savunmanız gerektiğinde omurganızda hissettiğiniz şu dikleşme; işte o Fil'dir.     
Daha da önemlisi, bir değişime niyetlendiğinizde, işleri Fil yapar. İster asil, ister aptalca olsun, bir hedefe doğru ilerlemek, Fil'in enerjisini ve gayretini gerektirir. Bu güç Binici'nin büyük zaafının aynadaki görüntüsüdür. Binici boşa kürek çeker; her şeyi abartılı biçimde analiz etme ve düşünme eğilimi gösterir. Büyük ihtimalle, Binci sorunları yaşayan insanlar tanırsınız. Akşam yemeğinde ne yiyeceğim diye 20 dakika boyunca kıvranabilen arkadaşınız; yeni fikirler üzerine saatlerce kafa patlatabilen ama hiçbir zaman karar veremeyen meslektaşınız.
Bir şeyleri değiştirmek istiyorsanız; ikisine de başvurmak zorundasınız. Binici planlama ve yönlendirme, Fil de enerji sağlar. Hem isteksiz bir Fil hem de boşa kürek çeken bir Binici hiçbir şeyin değişmemesini sağlar. Ancak Filler ve Biniciler beraber hareket ettiğinde, değişim kolayca gerçekleşir.

Kitap: Switch
Yazar: Chip Heath- Dan Heath

SEVGİ ve IŞIK'la kalın...
Persephone